بامیه با لعابی مفید

در کتب طب سنتى فارسى، بامیه مى‏ نویسند به فرانسوى‏Gimbo وGombaud وKetmie comestible و به انگلیسى‏Okra وGumbo گفته مى‏ شود. گیاهى است از خانواده پنیرک‏Malvaceae نام علمى آن‏Abelmoschus esculentus Moench . و مترادف آن‏Hibiscus esculentus L . است.

بامیه گیاهى است از خویشان نزدیک پنبه و کنف. ظاهرا موطن اصلى آن افریقا و یا مناطق گرم آسیا است، ولى به‏ هرحال به سایر مناطق دنیا رفته و در حال حاضر در اغلب کشورها و مناطق معتدله و حتى سرد کاشته مى‏ شود. بامیه اصولا یک گیاه گرمسیرى است و در شرایط مناسب اقلیم گرم، گیاه چند ساله است، ولى در مناطق معتدل و سرد که کاشته شود چون تحمل سرماى زمستان را ندارد به صورت گیاه یکساله در مى‏ آید.

بامیه گیاهى است بلند برگهاى آن داراى بریدگى و چاک‏دار که برگ را به چند قسمت تقسیم مى‏ کند و هر قسمت از برگ نوک‏ تیز است، شبیه برگ پنبه، گلهاى آن درشت شبیه گلهاى خانواده پنیرک به رنگ زرد یا سفید، کپسول میوه دراز نوک‏ تیز سبزرنگ و لعاب‏دار. دانه‏ هاى آن بى‏ بو.

معمولا میوه‏ هاى نارس و سبز بامیه چیده شده و مصرف مى‏ شود هم از نظر غذایى و هم براى مصارف دارویى. تکثیر بامیه از طریق کاشت بذر آن صورت مى‏ گیرد که در نواحى معتدل ایران بین اواخر فروردین تا خرداد کاشته مى‏ شود.

 

نحوه کاشت بامیه

معمولا بذر را یک شبانه ‏روز خیس مى‏ کنند و به این ترتیب سبز شدن آن تسریع مى‏ شود فاصله بین خطوط کاشت را در حدود یک متر مى‏گیرند و پس از اینکه گیاه سبز شد تنک کرده و فاصله بین بوته‏ هاى بامیه روى خط را حدود ۴۰- ۳۰ سانتى‏ متر مى‏ گذارند. بذر باید در عمق ۲- ۱ سانتى‏ متر بسته به نوع خاک زیر خاک کاشته شود.

ترکیبات شیمیایى‏

از نظر ترکیبات شیمیایى غلاف یا میوه بامیه منبع غنى از لعاب و Pectin است و از نظر آهن و کلسیم نیز قابل توجه است در غلاف میوه تازه سبز بامیه در حدود ۵۲۰ واحد بین المللى ویتامین‏A مى‏ باشد و به علاوه داراى تیامین، رایبوفلاوین، نیاسین و سرانجام ویتامین‏C یا اسکوربیک اسید است.

در هندوستان بررسى‏ هاى شیمیایى در مورد استعمال لعاب میوه نارس بامیه به عنوان جانشین پلاسما انجام گرفته است و این بررسى‏ ها در مورد حیوانات شده و از لعاب میوه بامیه که به طریق آزمایشگاهى تهیه مى‏ شود براى افزایش حجم خون حیوان استفاده شده و نتایج رضایت‏ بخشى داده است. براى تسریع در این جانشینى مقدارى کم از خون حیوان به محلول تهیه شده اضافه شده و نتیجه سریع‏ تر و بهتر گرفته شده است. در این محلول که از لعاب میوه نارس بامیه براى جانشینى پلاسما تهیه مى‏ شود مواد دى- گالاگتوز^[۱]، ال- رامنوز^[۲] و دى- گالاکتو- رونیک اسید^[۳] [ولث اف اندیا] وجود دارد.

تمام گیاه بامیه معطر است و عطرى شبیه عطر میخک از آن متصاعد مى‏ شود و برگ و ساقه‏ هاى بامیه داراى‏Iodine است. دانه‏ هاى رسیده آن در حدود ۲۲- ۱۶ درصد روغن دارد که خوراکى است. در گلهاى آن دو نوع فلاونول پیگمان‏^[۴] به نام گوسى‏ پتین‏^[۵] و کوورستین‏^[۶] وجود دارد.

در هریک صد گرم بامیه خام نارس مواد زیر موجود است:

آب ۹/ ۸۸ گرم، پروتئین ۴/ ۲ گرم، مواد قندى و سایر هیدرات هاى کربن ۶/ ۷ گرم، خاکستر ۸/ ۰ گرم، کلسیم ۹۲ میلى‏ گرم، فسفر ۵۱ میلى‏ گرم، آهن ۶/ ۰ میلى‏ گرم، سدیم ۳ میلى‏ گرم، پتاسیم ۲۴۹ میلى‏ گرم، تیامین ۱۷/ ۰ میلى‏ گرم، رایبوفلاوین ۲۱/ ۰ میلى‏ گرم، نیاسین ۱ میلى‏ گرم، ویتامین‏C 31 میلى‏ گرم، ویتامین‏A 520 واحد بین المللى.

خواص- کاربرد

بامیه نارس پخته به عنوان سبزى، لذیذ و مقوى است. جوشانده میوه نارس بامیه مقوى و نرم‏ کننده و لطیف‏ کننده پوست و مدر است. در ناراحتى‏ هاى نزله‏اى که منجر به التهاب یک غشاى مخاطى همراه ترشح است و همچنین در موارد سوزش مجراى ادرار در موقع ادرار کردن و احساس درد در موقع ادرار و بالاخره در موارد سوزاک مفید است. لعاب حاصل از میوه و تخم آن نیز نرم ‏کننده است و براى سوزاک مفید است. از برگهاى آن به عنوان ضماد نرم‏ کننده استفاده مى‏ شود. تخم بامیه معرق است و محرک قلبى و ضد اسپاسم است.

در چین از گل و تخم و ریشه و میوه آن به عنوان دارو استفاده مى‏ شود و نرم کننده و مدر است و براى تسهیل زایمان هاى مشکل تجویز مى‏ شود. در استعمال خارجى ضماد آن روى انواع زخمها گذارده مى‏ شود و التیام‏ دهنده است. از جوشانده میوه آن براى معالجه سوزاک و سوزش مجراى ادرار استفاده مى‏ شود و از جوشانده ریشه آن براى معالجه سیفیلیس استفاده مى‏ شود. در هندوچین از ریشه بامیه مانند جانشین خطمى استفاده مى‏ شود. میوه سبز تازه بامیه منبع غنى ویتامین‏B است. شربتى از جوشاندن آن در فیلیپین تهیه مى‏ شود و براى زخم گلو و گرفتگى صدا بسیار مفید است.

بامیه از نظر طبیعت طبق نظر حکماى طب سنتى سرد و تر و ترى آن از سایر بقول بیشتر است، از نظر خواص بامیه براى مزاجهاى گرم خوب است. میوه نارس آن را با گوشت پخته مى‏ خورند و در هندوستان معتقدند که مقوى باه است. در صورتى که اشخاص سرد مزاج بخواهند بامیه بخورند براى اینکه سردى آن ضرر نرساند و عوارضى ایجاد نکند باید با ادویه گرم میل کنند.

منبع: معارف گیاهی استاد دکتر حسین میر حیدر ج۱ ص۱۶٫

 

پی نوشت ها: