تره شاهی(تره تیزک)

 

تره شاهی(تره ‏تیزک)‏: در مازندران «تره ‏تیزک» و در سایر مناطق ایران تره ‏تیزک و «شاهى» گفته مى‏ شود در کتب طب سنتى با نام هاى «جرجیر بستانى» و «رشاد» نامبرده شده است و تخم آن را «حب الرشاد»، «حرف ابیض» و «حرف» گویند. به فرانسوى‏Nasitor وCresson des jardins وCresson alenois وPasserage و به انگلیسى‏garden cress گفته مى‏ شود. گیاهى است از خانواده‏Cruciferae نام علمى آن ‏Lepidium Sativum L  مى‏ باشد.

خواص- کاربرد

از گیاه تره ‏تیزک در موارد آسم و سرفه و بواسیرهاى خونى استفاده مى‏ شود و بسیار نافع است. ضد کم‏بود ویتامین‏C است و براى بیماریهاى کمى ویتامین‏C در بدن اثر شفابخش دارد. یعنى انتى ‏سکوربوتیک[۱] است. از ریشه تره‏ تیزک براى مرحله دوم سیفیلیس استفاده مى ‏شود. تخم تره ‏تیزک ترشح شیر را زیاد مى ‏کند و به اصطلاح گالاکتاگوگ[۲] است. جوشانیده تخم تره ‏تیزک در شیر براى سقط جنین به کار مى ‏رود [G .I .M .P].

به صورت ضماد براى تسکین درد ضربه به کار مى ‏رود. برگ هاى آن نیروبخش محرک، مدر و ضد کمى ویتامین‏C مى ‏باشد.

تره ‏تیزک از نظر طبیعت طبق نظر حکماى طب سنتى گرم و نسبتا خشک است. باز کننده گرفتگى ‏ها و انسداد مجارى کبد و طحال و صاف‏ کننده و مدر بول و خردکننده سنگ مثانه است. مقوى باه و محرک جماع و مولد اسپرم است و موجب تحریک جنسى در زنان مى ‏شود. در تسریع هضم غذا و تحلیل باد و گاز و نفخ مفید است.

اگر ساقه و برگ و تخم آن را در هاون بکوبند و در بشقابى پهن کنند تا خشک شود بعد مجددا در هاون انداخته و بکوبند و سپس کمى شیر تازه داخل آن کرده و مجددا قدرى تخم تره ‏تیزک داخل آن کرده و بکوبند و این کار را به دفعات تکرار نمایند تا مانند خمیر شود و از آن حب درست کنند از نظر جمیع خواص فوق خوردن حب آن بسیار مفید است. و اگر آب آن را گرفته و با نخود خشک کوبیده شده پرورده نمایند و بیاشامند در افزایش تولید اسپرم بسیار مؤثر است.

گونه وحشى تره ‏تیزک که داراى تخم ریزتر است در خواص فوق الذکر از نوع پرورشى و مزروع آن قوى‏ تر است.

تهیه عصاره تره ‏تیزک‏

ساقه و برگ تره‏ تیزک تازه را در هاون مى‏ کوبند و یا با وسیله دیگرى با فشار عصاره آن را مى‏ گیرند و صاف مى‏ کنند با این روش که باید بدون دخالت آتش صورت گیرد عصاره بسیار مؤثر و نافعى تهیه مى ‏شود. که مصرف آن در شربت تره ‏تیزک و سایر ترکیبات خواص آن را در حد اعلا منعکس مى ‏کند.

شربت تره‏ تیزک‏

عصاره تره‏ تیزک ۱۶ واحد، قند ۳۰ واحد، در حمام مارى با حرارت کافى حل کنند و شربت تهیه ‏شده را براى مصرف آماده سازند.[۳]

مشخصات‏

تره‏ تیزک مزروع گیاهى است علفى یک ساله برگ هاى آن سبز شاداب، لطیف، کمى تند. ارتفاع بوته کم در حدود یک وجب گاهى کمى بیشتر. گل هاى آن به رنگ سفید یا قرمز ارغوانى، کوچک که به‏ طور گروهى در انتهاى شاخه گل‏ دهنده ظاهر مى‏ شود.

تخم آن ریز و قرمز و کمى دراز است.

تکثیر تره‏ تیزک از طریق کاشت بذر آن به محض برطرف شدن سرماى زمستان آغاز و در تمام طول فصل بهار در هواى آزاد مى‏توان به فواصل زمانى براى برداشت هاى متناوب کاشت.

ترکیبات شیمیایى‏

از نظر ترکیبات شیمیایى بررسی هاى متعددى در مدارک فنى مختلف منتشر شده که از نظر اهمیتى که این گیاه در طب سنتى دارد انواع بررسى‏ ها در اینجا ذکر مى‏ شود.

در یک بررسى وجود اسانس روغنى فرار در گیاه تأیید شده است و به علاوه گزارش شده است که گیاه حاوى گلوکوزید گلوکوتروپئولین[۴] است. در بررسى دیگرى گلوکوزیدى به اسم تروپئولوزید[۵] را ذکر کرده است، از نظر ویتامین ها نیز گیاه غنى از ویتامین هاى‏A وC مى‏ باشد.

در هر یک صد گرم از گیاه (قسمت قابل خوردن) خام و تازه تره‏ تیزک مواد زیر وجود دارد:

آب ۴/ ۸۹ درصد، پروتئین ۶/ ۲ درصد، چربى ۷/ ۰ درصد، هیدرات هاى کربن ۵/ ۵ درصد، کلسیم ۸۱ میلى‏ گرم، فسفر ۷۶ میلى ‏گرم، آهن ۳/ ۱ میلى ‏گرم، سدیم ۱۴ میلى ‏گرم، پتاسیم ۶۰۶ میلى ‏گرم، ویتامین‏A 9300 واحد بین المللى، ویتامین‏C 69 میلى ‏گرم، نیاسین ۱ میلى ‏گرم، رایبوفلاوین ۲۶/ ۰ میلى ‏گرم و تیامین ۰۸/ ۰ میلى ‏گرم.

در گزارش علمى دیگرى ترکیبات شیمیایى گیاه را به شرح زیر اعلام کرده است:

اسانس روغنى فرار در حدود ۱۱۵/ ۰ درصد. فرآورده ‏هاى فرار حاصل از برگ تره ‏تیزک داراى خاصیت و فعالیت ضد باکترى در مقابل میکروب باسیلوس سبتى‏لیس[۶] و مایکرو کوکوس پیوژنس واریته ارئوس[۷] است.

تخم تره ‏تیزک داراى یک الکالوئید (۱۹/ ۰ درصد)، سیناپیک اسید[۸]، کولین اتر[۹] و یک اسانس روغنى است. اسانس روغنى تره ‏تیزک خاصیت فعالیت اوئستروژن[۱۰] (تحریک جنسى در زنان) دارد. تخم تره ‏تیزک در حدود ۵/ ۲۵ درصد روغن نیم‏ خشک دارد. لعاب تخم تره ‏تیزک از نظر خواص جانشین صمغ عربى و کتیرا است.

منبع: معارف گیاهى، دکتر سید حسین میر حیدر ؛ ج‏1 ؛ ص۵۲

پی نوشت ها:

۱ .Antiscorlutic

۲ .Galactagogue

۳ میر حیدر، حسین، معارف گیاهى، ۸جلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامى - تهران، چاپ: هفتم، ۱۳۸۵ ه.ش.

۴ .Glucotropeolin

۵ .Tropeoloside

۶ .Bacillussubtilis

۷ .Micrococcus pyogenes var aureus

۸ .Sinapic acid

۹ .Choline ether

۱۰ .Oestrogen