جعفری سرشار از ویتامین
- نوشته شده در تاریخ 1395/06/15
جعفرى: گیاهى است که در کتب فارسى به نام «دینار رویه» و در کتب طب سنتى با نام هاى «حزاء» و نوعى «فطراسالیون» و «کرفس مغدونس» و «مغدونس» و «مغدانوس» و «بغدونس» نامبرده مى شود.
به فرانسوىPersil و به انگلیسىParsley گفته مى شود. از خانواده چتریانUmbelliferae و نام علمى آن Petroselinum crispum( Mill ). Nym. eX A. W. Hill و مترادفهاى آنApium petroselinum L وPetroselinum sativum Hoffm وpetroselinum hortense Hoffm وPetroselinum vulgare Hill از طرف گیاهشناسان مختلف نامگذارى شده است.
خواص- کاربرد
تخم جعفرى طبق نظر حکماى طب سنتى خیلى گرم و خشک است، مواد و اخلاط لزج را قطع مى کند و نفخ را کاهش مى دهد و گرفتگى مجارى عروق را باز مى کند.
مدر و قاعده آور است و براى تسریع و تسهیل در اخراج جنین نیز مؤثر است. در جمیع موارد به جاى تخم جعفرى مى توان از دو برابر آن تخم کرفس پرورشى استفاده کرد.
خوردن دم کرده برگ آن براى بواسیر بادى و خونى و سنگ کلیه مفید است. شیاف تخم جعفرى در مهبل براى سقط جنین[۱] به کار مى رود.
ریشه جعفرى اشتهاآور، مدر و قاعده آور است و در موارد قاعدگى هاى دردناک اثر مفید دارد و براى سنگ کلیه، نفخ، زردى، ناراحتى کبد و طحال و استسقا نیز مفید است.
اگر دم کرده ۲۰ گرم ریشه جعفرى در یک لیتر آب را تا حد نصف آن حقنه(شیاف) کنند براى کنترل اسهال مفید است. و ضماد کوبیده برگ تازه جعفرى براى رفع تهییجات خارجى بخصوص تهییج پستان در مواردى که ورم زیاد نباشد مؤثر است.
جوشانده ۱۰- ۵ گرم تخم جعفرى در حدود ۲۰۰ گرم آب مدر است و خوردن جوشانده ۳۰ گرم تخم جعفرى در ۲۵۰ گرم آب قاعده آور است.
ریشه جعفرى یکى از پنج ریشه مدر و اشتهاآور است و مصرف آن به این ترتیب است که:
تهیه پنج ریشه مدر اشتهاآور: ریشه خشک رازیانه ۱ واحد، ریشه هوکس صغیر ۱ واحد، ریشه کرفس ۱ واحد، ریشه مارچوبه ۱ واحد و ریشه جعفرى ۱ واحد، کوبیده و مخلوط کنند.
دمکرده مدر و بازکننده دهانه عروق: پنج ریشه ۱۲ گرم آبجوش ۱۰۰۰ گرم مدت یک ربع ساعت دم کنند و صاف نمایند و به آن ۱۰۰ گرم شربت پنج ریشه بیافزایند و در عرض روز بتدریج بخورند.
شربت پنج ریشه: ریشه کرفس ۱۰۰ واحد، ریشه رازیانه ۱۰۰ واحد، ریشه مارچوبه ۱۰۰ واحد، ریشه جعفرى ۱۰۰ واحد، ریشه هوکس صغیر ۱۰۰ واحد، قند ۲۰۰۰ واحد و آب ۳۰۰۰ واحد مخلوط کرده طبق معمول شربت تهیه شود و معمولا ۱۰۰ گرم از این شربت را در جوشانده هاى مدر داخل مى کنند و براى زیاد کردن اثر مدر آن گاهى در مقابل هر ۲۰ گرم شربت یک گرم استات پطاس اضافه مى کنند، مدر و بازکننده بسیار مؤثر است.
چاى برگ جعفرى معروف است که دم کرده مدر و بادشکن خوبى است و براى هضم غذا نیز بسیار مؤثر است.
برگ جعفرى به علت مواد معدنى و ویتامین هایى که دارد بسیار مفید است. عطر آن بسیار مطبوع است و با کلیه غذاها به استثناى غذاهاى شیرین معمولا به عنوان معطر کننده مصرف مى شود. برگ جعفرى مانند دارچین تنفس را مطبوع و براى رفع بوى بد تنفس حتى شدیدترین بوى سیر بسیار مؤثر است.[۲]
مشخصات
جعفرى گیاهى است علفى دو ساله ادویه اى، بسیار معطر داراى برگ هاى با بریدگى به رنگ سبز و پرپشت که در قسمت فوقانى ساقه به شکل نوارهاى بریده باریک در مى آید. ساقه هاى گل دهنده آن به بلندى ۷۰- ۶۰ سانتى متر که در انتهاى آنها گل هاى ریز سبزرنگ به صورت چتر مرکب ظاهر مى شود.
میوه آن خاکسترى داراى سه پهلو است. قدرت نامیه آن حد اکثر ۴- ۳ سال دوام دارد.
تکثیر آن از طریق کاشت بذر صورت مى گیرد. به این ترتیب که اگر منظور برداشت برگ سبز آن باشد در اسفند یا اوایل بهار بذر کاشته مى شود و تا مرداد هم مى توان کاشت که در این صورت حصول برگ آن به تأخیر مى افتد و اگر منظور برداشت دانه آن است معمولا در شهریور کاشته مى شود که گیاه دوره سرماى زمستان را دیده و ظرف بهار و تابستان سال بعد به بذر بنشیند و ثمر آن برداشت شود.
در مناطق خیلى سرد در زمستان به برگ آن لطمه وارد مى شود. مزرعه باید شخم عمیق خورده و خوب کود داده شود. بذر را روى خطوطى به فاصله ۶۰- ۵۰ سانتى متر و در عمق ۱ سانتى متر مى کارند. فاصله بوته ها روى خطوط بعدا باید با تنک کردن به ۳۰- ۲۰ سانتى متر برسد.
جعفرى معمولا در سال دوم بذر مى دهد. محصول زمستانى برگ جعفرى چون خیلى کم کاشته مى شود، بسیار طرف توجه است. بذر جعفرى خیلى سخت است و به این علت در شروع کاشت خیلى دیر جوانه مى زند شاید تا ۲۰ روز طول بکشد بنابراین معمول است قبل از کاشت به منظور تسریع در جوانه زدن بذر را براى مدت ۲۴ ساعت در آب خیس مى کنند و پس از آن از آب بیرون آورده پهن مى کنند که بادى بخورد و رطوبت سطحى آن برود که پخش آن براى کاشت ممکن شود و آن را مى کارند.
در بعضى کشورها تخم جعفرى را در اوایل بهار در خزانه مى کارند و پس از ۶ هفته نهال هاى جوان که چندبرگه شده اند در مزرعه اصلى روى خطوطى به فاصله ۴۰- ۳۰ سانتى متر و فاصله بوته ها روى خطوط ۱۵- ۱۰ سانتى متر مى کارند به این ترتیب در حدود ۶ کیلوگرم بذر براى هر هکتار کافى خواهد بود.
جعفرى در اغلب مناطق دنیا کاشته مى شود. در ایران نیز عملا در تمام مناطق کشور مى کارند. در شاهرود نیز به طور خودرو مى روید.
ترکیبات شیمیایى
برگ جعفرى و تخم جعفرى هر دو داراى اسانس مى باشند که از طریق تقطیر با بخار گرفته مى شود. اسانس برگ جعفرى اسانس بسیار مطبوع و معطر است و در مواردى که منظور استفاده از عطر جعفرى براى غذاها مى باشد به کار مى رود ولى اسانس تخم آن کمى بوى تلخ دارد و با اسانس برگ جعفرى کمى متفاوت است.
متأسفانه اسانس برگ جعفرى که خیلى مرغوب و مورد توجه است، خیلى کم است و در حدود ۲۵/ ۰- ۰۶/ ۰ درصد برگ مى باشد به همین دلیل گران است ولى اسانس تخم جعفرى که زیاد مرغوب نیست و کمى بوى تلخى دارد مقدارش زیاد و از ۳- ۲ درصد تخم را تشکیل مى دهد و معمولا در بازار تجارت غذایى از آن در صنعت عطرسازى و در بسته بندى گوشت کنسرو استفاده مى شود.
اسانس تخم جعفرى شاملApiol و یک الکالوئید است. به علاوه در تخم جعفرى گلوکوزیدApiin وجود دارد. و در میوه آن مادهCoumarin مشخص شده است. در ریشه جعفرى نیز در حدود ۰۸/ ۰- ۰۵/ ۰ درصد اسانس یافت مى شود.
Apiol که ماده عامل موجود در اسانس میوه جعفرى است، سمى است و ایجاد عوارضى در کبد و کلیه مى نماید لذا باید تخم جعفرى و اسانس آن همیشه با رعایت اعتدال طبق میزان محدود و مجاز مصرف شود و اسراف در مصرف آن زیان آور است و بدون دستور و اطلاع پزشک نباید مصرف شود.
وجود ماده عامل در اسانس تخم جعفرى خواص دارویى را به تخم جعفرى مى دهد که آثار مدر و قاعده آور دارد، ولى در عین حال که قاعده آور است مصرف آن در حدى معین موجب سقط جنین نیز مى شود. در هریک صد گرم برگ جعفرى خام مواد زیر موجود است.
آب ۸۵ درصد، پروتئین ۶/ ۳ درصد، چربى ۶/ ۰ درصد، هیدرات هاى کربن ۷ درصد، خاکستر ۲ درصد، کلسیم ۲۰۳ میلى گرم، فسفر ۶۳ میلى گرم، آهن ۲/ ۶ میلى گرم، سدیم ۲۵ میلى گرم، پتاسیم ۷۲۷ میلى گرم، ویتامین آ ۸۵۰۰ واحد بین المللى، تیامین ۱۲/ ۰ میلى گرم، رایبوفلاوین ۲۶/ ۰ میلى گرم، نیاسین ۲/ ۱ میلى گرم و ویتامین سی ۱۷۲ میلى گرم.
به طورى که ملاحظه مى شود برگ جعفرى از نظر مقدار ویتامینC و ویتامینA بسیار غنى و تا حدودى از نظر سایر ویتامینها نیز غنى است و به علاوه از نظر آهن و پتاسیم نیز خیلى غنى است و در عین حال از نظر سایر مواد معدنى نیز خوب است و به علاوه منبع خوبى از یُد نیز مى باشد.
منبع: معارف گیاهى ؛ دکتر سید حسین میر حیدر ج۱ ؛ ص۵۸
پی نوشت ها:
[۱] مصرف تخم جعفرى براى سقط جنین در رحم ممکن است ایجاد خراش و حتى خونریزى نماید بنابراین در موارد لزوم باید زیر نظر پزشک مصرف شود.
[۲] میر حیدر، حسین، معارف گیاهى، ۸جلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامى - تهران، چاپ: هفتم، ۱۳۸۵ ه.ش.