در این مقاله با خواص متعدد
خیار آشنا می شویم تا به درایت نیاکان خود آفرین بگوییم که همه خوراکی های خود را به دقت و از روی آگاهی در سبد غذایی خود می گذاشتند و
سالاد را از ترکیب خیار و مواد دیگر درست می کردند و البته با کاربردهای دیگر خیار در زمینه استعمالی و آرایشی آشنا می شویم.
خیار: به فارسى
«خیار» و در کتب طب سنتى و به
عربى «قثّاء» گفته مى شود.
به
فرانسوى Concombre وCornichon و به
انگلیسى Cucumber نامیده مى شود. گیاهى است از خانوادهCucurbitaceae نام علمى آنCucumis sativus L مى باشد.
خواص- کاربرد
از نظر حکماى طب سنتى
طبیعت خیار نسبتا سرد و تر است و مغز آن مرطوب تر از پوست آن است.
توصیه این است که
خیار از قسمت پایین آن یعنى محل اتصال به گیاه خورده شود چون با این کار هم قسمت غذایی و پر از ویتامین خیار خورده شده هم تلخی خیار از بین می رود.
عطش را تسکین مى دهد و حرارت خون و صفرا و التهاب را نیز تسکین مى دهد و به همین دلیل یکی از غذاهای اصلی مردم در تابستان
آب دوغ خیار بوده.
براى
معده هاى گرم و دردهاى مثانه مفید است.
ملین است و ادرار آور و براى اخراج سنگ مثانه و سنگ کلیه مفید است. در این موارد
مغز تلخ خیار مفیدتر است.
خیار نفاخ است و در معده سریعا فاسد مى شود و دیر هضم مى باشد، اگر پخته شود زودتر در معده فاسد مى شود تا خام آن، به این دلیل
خیار را باید با نمک خورد.
تخم خیار ادرار آور است و بازکننده و پاک کننده عروق از مواد لزج است.
در استعمال خارج
مالیدن آب خیار روى پوست بدن
رفع خارش و تحریکات پوست مى نماید.
از آب خیار در تهیه تعدادى از
لوازم آرایش استفاده مى شود.
از
آب خیار،
موم و
عسل پمادى تهیه مى شود که در
صاف و لطیف کردن پوست و رفع جوش بسیار مؤثر است.
تخم خیار اثر ضد کرم دارد.
تخم خیار خنک کننده و مقوى و ادرار آور است [روا]. خوردن سوپ خیار گرفتگى و بند آمدن ادرار را باز مى کند.
مرهم له شده خیار براى ناراحتى هاى پوست و سوختگى از آتش و سوختگى در اثر آب جوش
بسیار مفید است.
جوشانده ریشه خشک خیار مدر است و براى معالجه بیماری هاى برى برى[۱] مفید است [ایچى مورا].عصاره برگ هاى له شده خیار به عنوان قى آور کودکان در مواردى که اختلال هضم داشته باشند، مصرف مى شود [استوارت]. در هندوچین خیار سبز و نرسیده که با شکر پخته شود براى اسهال خونى بچه ها داده مى شود.
در اندونزى میوه و عصاره آن در موارد بیمارى اسپرو[۲] داده مى شود و مفید است [هین].
اسپرو بیمارى نادرى است که در اغلب کشورهاى مناطق حاره و گاهى در مناطق معتدله دنیا هم یافت مى شود.
علامت مشخصه آن: لاغرى، ضعف، از دست دادن وزن، انواع بى نظمى و اختلال در هاضمه بخصوص وجود اشکال در جذب چربى، گلوکز و ویتامین ها است.
تا به حال عامل اصلى و سبب بیمارى مشخص نشده است.
عصاره میوه خیار براى معالجه سنگ مثانه مفید است [واناستى نیس کروزمان].
خیار چنبر(خیار باغی)
خیار چنبر: نوعى از خیار به نام
چنبر یا
خیار باغی را که دراز، نازک، خمیده،
سفید مایل به سبز و مخطط و شیاردار مى باشد به فرانسوىConcombre serpent گویند به فارسى
«خیار چنبر» و «خیار نیشابورى» و «خیار کازرونى» و خواص آن مشابه خواص خیار معمولى است اما طبیعتش کمی گرم است به خلاف خیار سبز.[۳]
مشخصات
خیار گیاهى است علفى یکساله با ساقه خزنده و پوشیده از تارهاى سفت و خشن و برگهاى بزرگ پیچک دار. گل هاى آن زردرنگ بزرگ نر و ماده جداگانه روى یک پایه قرار دارند.
میوه آن سبز و سفید و کوچک و بزرگ که مربوط به نژادهاى مختلف آن است. میوه سبز نرسیده کوچک ارقام میوه ریز به عنوان خیار سبز چیده و خورده مى شود و
میوه هاى درشت آن در صنایع
عطرسازى مصرف دارد.
در ایران در سطح وسیعى نژادهاى مختلف خیار کاشته و تولید مى شود، لذا از روش کشت آن صرف نظر مى شود.
ترکیبات شیمیایى
از نظر ترکیبات شیمیایى میوه خیار داراى مقدار کمى ساپونین [گرشوف] و یک آنزیم به نام پروتئولى تیک[۴] آنزیم [واناستى نیس کروزمان] و ماده گلوتاتیون[۵] مى باشد [گاناپاتى و شاسترى].
بررسى دیگرى نشان مى دهد که در خیار یعنى در میوه خیار پروتئولى تیک آنزیم و آسکوربیک اسید اکسیداز[۶] و سوکسى نیک دهایدروژناز[۷] و مالیک دهایدروژناز[۸] یافت مى شود و ماده معطر عامل آن با الکل قابل استخراج است. به علاوه در خیار آنزیم ارپسین[۹] وجود دارد. و همچنین ویتامینB 1 وC در آن یافت مى شود.
در هریک صد گرم خیار مواد زیر موجود است:
آب ۹۵ گرم، پروتئین ۹/ ۰ گرم، مواد چرب ۱/ ۰ گرم، هیدرات هاى کربن ۵/ ۲ گرم، خاکستر ۵/ ۰ گرم، فسفر ۲۷ میلى گرم، آهن ۱/ ۱ میلى گرم، کلسیم ۲۵ میلى گرم، پتاسیم ۱۶۰ میلى گرم، ویتامین آ ۲۵۰ واحد بین المللى، سدیم ۶ میلى گرم، تیامین ۰۳/ ۰ میلى گرم، رایبوفلاوین ۰۴/ ۰ میلى گرم، نیاسین ۲/ ۰ میلى گرم، ویتامین سی ۱۱ میلى گرم.
منبع: معارف گیاهى، دکتر سید حسین میر حیدر ؛ ج۱ ؛ ص۷۷
پی نوشت ها:
[۱] .Beri -beri
[۲] .Sprue
[۳] میر حیدر، حسین، معارف گیاهى، ۸جلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامى - تهران، چاپ: هفتم، ۱۳۸۵ ه.ش.
[۴] .Proteolytic
[۵] .Glutathione
[۶] .Ascorbic aeid oxidase
[۷] .Succinic dehydrogenase
[۸] .Malic dehydrogenase
[۹] .Enzyme erepsin
